Editörler : Prof. Dr. Mahire HÜSEYNOVA

                   Doç. Dr. Mayrambek OROZOBAYEV

Yazarlar : İlkin GULUSOY, Sema ŞAHİN DEDE

İnceleyenler : Prof. Dr. Şureddin MEMMEDLİ, Prof. Dr. Ayabek BAYNİYAZOV, Doç. Dr. Gatiba MAHMUDOVA, Doç. Şahla AHMADOVA, Dr. Öğr. Üyesi Könül GULUSOY, Dr. Öğr. Üyesi Onur KURUKAYA, Dr. Öğr. Üyesi Coşkun ZEKİ

 Dil, günbegün gelişen, değişen ve canlılığını koruyan kültürel bir aktarım unsurudur. İnsanoğlu, duygu ve düşüncelerini dil ile yansıtır. Yaşamsal döngü dil ile başlar ve dil ile sonlanır. Kullanılan her dil bulunduğu coğrafyaya göre şekillenir. Ve kimi değişikliklerle varlığını sürdürür. Bu sebeple ortak bir milli kültürü paylaşan toplumlar birçok dilsel değerleri de bir arada yaşamaktadırlar.

Türkçenin zengin ve köklü bir geçmişe sahip olması ve geniş bir coğrafyada varlığını sürdürmesi, renkli bir lehçe oluşumunun sonucudur. Dilin kolları olan lehçelerin her birinin kendine özgü söz varlığı mevcuttur. Bu söz varlığı içerisinde yer edinen deyimler gerek bünyesinde barındırdığı sözcüklerin bir bütün halinde ahenkli bir biçimde kullanılışı, gerekse taşıdığı değerler bakımından her toplumda günlük hayatta sıklıkla kullanılmaktadır.

Sözlü bir geleneğin devamlılığı niteliğinde olan deyimler üzerine yaptığımız bu çalışmada Türkiye Türkçesi ve Azerbaycan Türkçesinde sözü edilen organ adları ile kurulan deyimler incelenmiştir. Türkiye Türkçesindeki deyimlerin açıklamaları ve örneklendirmeleri sözlükte yer aldığı gibi yazılmıştır. Azerbaycan Türkçesinde bulunan ilgili deyimlerin örnekleri aslına uygun kalırken, deyim tanımlamaları Türkiye Türkçesine aktarılmıştır. Bu sayede karşılıklı olarak anlamsal yapılarının içeriği ortaya konulmuştur. Organ adları ile ilgili deyimlerde Türkiye Türkçesinin alfabe sırası dikkate alınarak bir sınıflandırma yapılmıştır. Sınıflandırma, temelde iki yazılı kaynak üzerinden yapılmıştır. Bunlar Türkiye Türkçesinin temel kelime hazinesini barındıran “Türkçe Sözlük” ve Azerbaycan Türkçesinde en geniş kaynak olan “Azerbaycan Dilinin İzahlı Lügatı”dır. Çalışmamızda ele alınan deyimlerin şekil ve söz dizimi özelliklerine göre sıralandırılmasında Ahmet Turan Sinan tarafından hazırlanan “Türkçenin Deyim Varlığı” adlı çalışmada belirlenen sıralama sistemi esas alınmıştır.  

Araştırma konumuzun belirlenmesinde, alan içerisinde kaynakların sınırlı olması ve mevcut kaynakların detaylandırılmaması konunun anlaşılmasını güçleştirmektedir.  Çalışmada, bölgesel olarak başta ve gövdede bulunan organ adları ile oluşan deyimler üzerine karşılaştırmalı bir inceleme yapılmıştır. Mevcut deyimler arasında var olan benzerlikler ve farklılıklarının yanı sıra bu deyimlerin bağlı bulunduğu tamamlayıcılarla, deyimlerin işleniş biçimlerine de yer verilmiştir. Karşılaştırmalı alanlar üzerine yapılan çalışmalar genellikle ya derleme ya da genel inceleme şeklindedir. Bu çalışmada ise ele aldığımız deyimlerin her iki lehçedeki yeri, kullanımları ve her iki toplumdaki dile yansıma şekillerinin ortaya konulması üzerinde durulmuştur.